Kodeks pracy nie wskazuje ogólnej regulacji dotyczącej zasad odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, dlatego określenie reżimu odpowiedzialności pracodawcy różni się w zależności od rodzaju naruszonego obowiązku wobec pracownika. Ponadto, w licznych przypadkach, unormowanych w przepisach Kodeksu pracy, poniesienie przez pracownika szkody majątkowej lub niemajątkowej nie stanowi koniecznej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy. Dlatego wysokość odszkodowania należnego pracownikowi jest niezależna niekiedy od rozmiaru szkody, przybierając postać ryczałtu odszkodowawczego, który uzależniony jest od obiektywnej przesłanki, niemającej bezpośredniego związku z wysokością szkody pracownika. Dotyczy to między innymi wysokości odszkodowania należnego pracownikowi z tytułu bezprawnego rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę, lub nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę.
Odszkodowanie na podstawie Kodeksu pracy
Odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia przysługuje bowiem w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 47¹ Kodeksu pracy). Natomiast w razie niezgodnego z prawem rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 58 Kodeksu pracy).
Przy czym, zakres i wysokość roszczeń przysługujących pracownikowi może się różnić w zależności od rodzaju wypowiedzianej lub rozwiązanej umowy. Jedynie zatem w tych granicach sąd może zróżnicować wysokość odszkodowania, biorąc pod uwagę naruszenie obowiązku pracodawcy oraz poniesienie szkody przez pracownika.
Odszkodowanie zatem, o jakim mowa w przepisach Kodeksu pracy, pomimo swej nazwy, nie może być traktowane wprost jako świadczenie odszkodowawcze. Przede wszystkim, formalną przesłanką nabycia prawa do odszkodowania nie jest wykazanie szkody, lecz faktu wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę.
Na gruncie Kodeksu pracy odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia jest bowiem odpowiedzialnością obiektywną, której jedyną przesłanką jest bezprawność działania pracodawcy, polegająca na rozwiązaniu umowy o pracę z naruszeniem obowiązujących w tym zakresie przepisów, bez potrzeby wykazywania przez pracownika winy pracodawcy. Nie oznacza to jednak, że omawiane świadczenie w ogóle nie ma charakteru kompensacyjnego i jest całkowicie niezależne od wystąpienia szkody. Należy bowiem uznać, że ustawodawca z góry założył, że wadliwe wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy oznacza wystąpienie szkody po stronie pracownika. Wprowadzenie zaś zryczałtowanego świadczenia, niezależnego od wystąpienia szkody, wpisuje się w ochronną funkcję prawa pracy, zwalniając pracownika z wykazywania, że poniósł szkodę i jaka była jej wysokość.
Wskazać przy tym należy, że w umowie strony mogą podwyższyć wysokość odszkodowania należnego pracownikowi za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, jednakże ważność tej umowy podlega kontroli sądu pracy, również w zakresie jej zgodności z zasadami współżycia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r. ) .
Przepisy Kodeksu cywilnego – w jakim zakresie?
Przechodząc do odpowiedzialności opartej na przepisach Kodeksu cywilnego , nazywanej uzupełniającą odpowiedzialnością pracodawcy, należy zauważyć, że przepisy Kodeksu cywilnego są stosowane przy uwzględnieniu odesłania zawartego w art. 300 Kodeksu pracy. Oznacza to, że pracownik może się nimi posiłkować w zakresie odpowiedzialności pracodawcy nieunormowanej w przepisach Kodeksu pracy, przy założeniu odpowiedniego ich stosowania oraz zgodności z zasadami prawa pracy. Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego jest konieczne, ponieważ przepisy prawa pracy poprzestają w wielu przypadkach na ustanowieniu obowiązków pracodawcy wobec pracownika, bez określenia konsekwencji ich naruszenia. W innych sytuacjach odpowiedzialność uzupełniająca pracodawcy zmierza do wyrównania pracownikowi tego zakresu szkody, która nie została zrekompensowana na gruncie limitowanej odpowiedzialności pracodawcy, opartej na przepisach Kodeksu pracy.(...)
